โครงการหมู่บ้านหญ้าแฝก หมู่บ้านแม่ป๋าม

โครงการหมู่บ้านหญ้าแฝก หมู่บ้านแม่ป๋าม

        เข้าหน้าฝน พื้นที่ไหนอยู่ใกล้ทางน้ำไหล อยู่ใกล้เชิงเขา หรืออยู่ในพื้นที่ลาดชัน ต้องระวังเรื่องน้ำท่วมและน้ำป่าไหลหลาก  หลายพื้นที่เคยประสบภัยครั้งใหญ่มาแล้ว เป็นความทรงจำแสนเลวร้าย คำขอที่ตามมาคือเฝ้าภาวนาว่าอย่าได้เกิดเรื่องร้ายเช่นนั้นขึ้นอีกเลย   เช่นเดียวกับบ้านแม่ป๋าม ในอำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ หมู่บ้านเล็กๆ ที่โอบล้อมด้วยขุนเขา ตั้งอยู่ในพื้นที่แอ่งกระทะ และอยู่ใกล้ลำน้ำแม่ป๋าม ต้นน้ำสาขาสำคัญของลำน้ำปิง ในปี พ.ศ.2548 ที่นี่เคยเกิดน้ำป่าไหลหลากเข้าท่วมพื้นที่เกษตรกรรม และบ้านเรือนชาวบ้านเสียหายหนักมาแล้ว จึงเป็นที่มาของการปลูกหญ้าแฝกอย่างจริงจัง 

      โครงการปลูกหญ้าแฝกเพื่ออนุรักษ์ดินและน้ำในพื้นที่ลุ่มแม่น้ำปิงตอนบน มีขึ้นจริง จังหลังเกิดอุทกภัยครั้งนั้น การปิโตรเลียมแห่งประเทศ ไทย ปตท. (มหาชน) มูลนิธิชัยพัฒนา และสำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ เข้าร่วมและส่งเสริมให้ชาวบ้านในพื้นที่อำ เภอเชียงดาวปลูกหญ้าแฝกในปี 2549 เน้นส่งเสริมให้ชุมชนปลูกแฝกใน 2 พื้นที่ คือพื้น ที่แปลงเกษตรของชาวบ้าน ที่นา ที่สวน ปลูกผสมผสานไปกับระบบการ เกษตร หรือพื้นที่ที่ก่อให้เกิดปัญหาหน้าดินพังทลาย

      จุดเด่นสำคัญของแฝกในการอนุรักษ์ดินและน้ำ คือแฝกทนแล้งได้ดี รากมีลักษณะที่ประสานติดกันแน่นหนาเสมือนม่านหรือกำแพงใต้ดิน สามารถหยั่งรากยาวลงไปใต้ดินได้ลึกถึง 3 เมตร ยึดดินได้ดีกว่าพืชที่มีระบบรากตื้น รากหญ้าแฝกจึงไม่เหมือนหญ้าที่เป็นวัชพืชทั่วไป รากของแฝกสามารถป้องกันการชะล้างพังทลายของหน้าดินยามฝนตกหนัก สามารถกรองเศษพืชและตะกอนซึ่งถูกน้ำชะล้างพัดพามาทับถมติดกับกอหญ้า และสามารถเก็บกักน้ำและความชื้นได้ในยามแล้ง 
      
      นับจากปีนั้น พื้นที่บ้านแม่ป๋ามก็มีแฝกกระจายอยู่ตามพื้นที่ต่างๆ เด็กๆ บ้านแม่ป๋าม ได้วิ่งเล่นเดินผ่านเรือกสวนไร่นา ได้เห็นหญ้าแฝกแตกกอจนชินตา แต่ในความธรรมดานั้นกลับมีความหมาย หล่อหลอมให้เห็นคุณค่าของหญ้ามหัศจรรย์ ซึ่งเป็นหญ้าที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงแนะนำให้ราษฎรของพระองค์ลองปลูกเพื่อกันภัยแล้ง อุ้มดิน อุ้มน้ำ

"ใครมีที่ไร่ที่สวนอยู่บนดอย ดินจะไหลลงมาเมื่อมีฝนตกหนักมากๆ ปลูกแฝกไว้จะช่วยได้เยอะทีเดียวค่ะ เขาได้เห็นประโยชน์ว่าหญ้าแฝกดีต่อดิน ทั้งในหน้าแล้งและหน้าฝน น้ำจะไม่ท่วม ดินจะดีค่ะ" ด.ญ.อรอนงค์ สะโงะ หรือน้องพลอย บอกเล่าความสำคัญของแฝก ตามสิ่งที่เด็กๆ อย่างเธอได้พบเห็น 

ส่วน น้องไอริน ด.ญ.รวิสรา จำรัส ได้เรียนรู้และเห็นภาพของพ่อและคนอื่นๆ ในหมู่บ้านปลูกหญ้า เด็กน้อยเล่าประโยชน์ของหญ้ามหัศจรรย์นี้ว่า

"เมื่อก่อนคนไม่ค่อยเห็นคุณค่าของแฝก แต่เดี๋ยวนี้เขาเริ่มเห็นคุณค่ากันบ้างแล้ว เราปลูกแฝกล้อมรอบต้นไม้ ช่วยให้ต้นไม้มีน้ำกิน ดินชุ่มชื้นในหน้าแล้ง ใบแก่ตัดนำไปทำปุ๋ยให้ต้นไม้ได้ค่ะ" 

รูป แปลงหญ้าแฝกทรงปลูก ในโครงการตามพระราชดำริห้วยฮ่องไคร้ อ.ดอยสะเก็ด

     แต่กว่าแฝกจะหยั่งรากลงในผืนดินบ้านแม่ป๋ามได้ ต้องฝ่าข้ามกำแพงใจคนให้ได้เสียก่อน แฝกปลูกไม่ยาก แต่ปลูกแฝกในใจคนให้ยอมรับถือเป็นเรื่องที่ยากยิ่งกว่า สมทบ จำรัส พ่อของน้องไอริน หนึ่งในสมาชิกเครือข่ายวิถีชนคนพอเพียง ที่นำเรื่องหญ้าแฝกเข้ามาเผยแพร่ให้ชุมชนบ้านแม่ป๋าม เล่าการทำงานของกลุ่ม ที่ต้องใช้ความพยายามให้คนบ้านแม่ป๋ามส่วนหนึ่งที่ยังไม่เปิดใจยอมรับหญ้าแฝกยอมรับ ทิ้งภาพเก่าๆ ที่มองว่าหญ้าแฝกเป็นเหมือนวัชพืชอื่นๆ ว่า

"แนะนำให้ปลูกแฝกอย่างเดียวอาจจะด้อยไปแล้ว เราพยายามดึงแฝกเข้ามาอยู่กับหลักเศรษฐกิจพอเพียงให้ได้ นอกจากดีในเรื่องช่วยอนุรักษ์ดินและน้ำ เรายังเอาใบหญ้าแฝกที่เราตัดมาคลุมแปลงปลูกผักได้ หรือจะนำไปทำปุ๋ยก็ได้ นำมาสู่การลดรายจ่าย เข้าสู่หลักวิถีแห่งความพอเพียง"

"ช่วงแรกๆ เราถูกมองเหมือนเป็นคนบ้าที่เอาแฝกมาปลูก เขายังเข้าใจว่าแฝกเป็นหญ้า จะปลูกหญ้าทำไม ต่อมาชาวบ้านเริ่มเข้าใจแบบค่อยเป็นค่อยไป ชาวบ้านเริ่มเห็นค่า เมื่อได้เห็นว่าแฝกช่วยดินช่วยน้ำอย่างไร เขาก็เริ่มมาขอกล้าแฝกจากกลุ่มมากขึ้นๆ จนบางครั้งมีกล้าแฝกไม่พอแจกจ่าย นั่นแสดงว่าเขาเริ่มสนใจมากขึ้น" 

ความสนใจในการปลูกแฝกของชาวบ้านดีขึ้นเป็นลำดับ วัดได้จากการลงชื่อเพื่อขอรับกล้าหญ้าแฝกจากเครือข่าย และมีการจัดธนาคารหญ้าแฝกขึ้นในชุมชน ใครอยากได้กล้าแฝกก็มารับไป เมื่อแฝกเติบโตแตกกอมากพอก็นำต้นแฝกมาปลูกคืนยังพื้นที่ของธนาคารแฝกตามเดิม หมุนเวียนไปเช่นนี้ 

      วันนี้เมื่อแฝกเป็นที่ต้องการมากขึ้น การตั้งแปลงปลูกแฝกเพื่อเป็นธนาคารแฝกแห่งใหม่ในหมู่บ้านก็เริ่มเกิดขึ้นแล้วเช่นกัน ดังที่ อาทิตย์ เขื่อนเพชร หนึ่งในสมาชิกเครือข่ายเดียวกันกับสมทบ ที่กำลังเปลี่ยนพื้นที่สวนหลังบ้านส่วนหนึ่งให้เป็นธนาคารหญ้าแฝกแห่งใหม่ทดแทนที่เดิม

"ต่อไปจะปลูกเพื่อขยายพันธุ์เป็นธนาคารหญ้าแฝก เป็นศูนย์การเรียนรู้ด้านเกษตรที่ทุกคนจะได้มาเรียนรู้และใช้ประโยชน์ แฝกมีคุณค่ามหาศาล ช่วยอุ้มดิน อุ้มน้ำ และอุ้มใจคนได้ดีจริงๆ"

หญ้าแฝก

วันนี้คนบ้านแม่ป๋ามเล็งเห็นประโยชน์ของหญ้าแฝกมากขึ้นเรื่อยๆ แฝกค่อยๆ หยั่งรากลงในผืนดินทีละน้อย จากริมลำน้ำค่อยๆ หยั่งรากลึกลงในหัวใจของเด็กๆ และชาวบ้านอย่างมั่นคง 

เป็นเรื่องน่ายินดีที่ในชุมชนเล็กๆ หญ้าแฝกได้ช่วยอุ้มดิน อุ้มน้ำ อุ้มใจคน นำไปสู่การอนุรักษ์ดินและน้ำ สมดังพระราชประสงค์ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่ทรงห่วงใยเรื่องดินและน้ำเป็นสำคัญ 

ชมรายการทุ่งแสงตะวัน ตอน หญ้ามหัศ จรรย์ เช้าวันเสาร์ที่ 29 ส.ค. เวลา 06.25 น. ทางช่อง 3 www.payai.com

ปิดท้ายจากผู้จัดทำ ต้องขออภัยข้อมูลรูปภาพที่ทางผู้จัดทำไม่มีข้อมูลเพราะไม่สามารถหาข้อมูลรูปภาพโครงการจากในหมู่บ้านได้จึงได้หารูปทาง Internet เพื่อการประกอบเท่านั้น

Credits ข้อมูล

แฝกริมฝาย ฮีโร่บ้านแม่ป๋าม จาก เว็บไซร์ http://www.khaosod.co.th/view_news.php?newsid=TURONWIzVXdNVEk0TURnMU1nPT0=  

( หนังสือพิมย์ข่าวสด วันที่ 28 สิงหาคม พ.ศ. 2552 ปีที่ 19 ฉบับที่ 6847 ข่าวสดรายวัน )

Credits รูปภาพ

http://www.bloggang.com/viewblog.php?id=moonwatcher&date=27-01-2010&group=7&gblog=73

http://www.qsbg.org/database/webnews/NewsDetail.asp?News_ID=1083

และสุดท้ายอาจารย์ ดร.google ที่ช่วยอนุเคราะห์ข้อมูลครับ